दि. 27 एप्रिल 2025
सीए जयंती कुळकर्णी कुडाळ
आर्थिक वर्ष 2024-25 (मूल्यांकन वर्ष 2025-26) साठी आयकर रिटर्न (ITR) भरताना काही महत्त्वाच्या बाबींची काळजी घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. योग्य रितीने आणि वेळेत रिटर्न भरल्यास दंड, व्याज आणि इतर त्रास टाळता येतो. खालील मार्गदर्शक लेखात आपण ITR भरण्यापूर्वी कोणत्या काळजी घ्याव्यात हे सविस्तरपणे पाहूया.
1. योग्य ITR फॉर्म निवडा
आपल्या उत्पन्नाच्या स्रोतांनुसार योग्य ITR फॉर्म निवडणे अत्यंत आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ:
-ITR-1 (सहज): ₹50 लाखांपर्यंतचे वेतन, एक घरमालकी आणि इतर स्रोतांमधून (उदा. व्याज, लाभांश) उत्पन्न असलेल्या निवासी व्यक्तींकरिता.
-ITR-2: ज्यांना भांडवली नफा, एकापेक्षा जास्त मालमत्ता किंवा परदेशी उत्पन्न आहे.
– ITR-3: व्यवसाय किंवा व्यवसायिक उत्पन्न असलेल्या व्यक्तींकरिता.
– ITR-4 (सुगम): ₹50 लाखांपर्यंतचे उत्पन्न आणि अनुमानित कर प्रणाली (u/s 44AD, 44ADA, 44AE) अंतर्गत येणाऱ्या व्यवसायिकांसाठी.
चुकीचा फॉर्म निवडल्यास रिटर्न अमान्य ठरू शकते. त्यामुळे, आपल्या उत्पन्नाच्या स्वरूपानुसार योग्य फॉर्म निवडणे आवश्यक आहे .
2. नवीन आणि जुन्या कर प्रणालींची तुलना करा
2024 पासून, नवीन कर प्रणाली ही डिफॉल्ट कर प्रणाली आहे. या प्रणालीमध्ये कर दर कमी आहेत, परंतु अनेक सूट आणि वजावटी उपलब्ध नाहीत. जुन्या प्रणालीमध्ये कर दर जास्त असले तरी, 80C, 80D, HRA, गृहकर्ज व्याज यांसारख्या वजावटींचा लाभ घेता येतो. आपल्या उत्पन्न आणि खर्चाच्या स्वरूपानुसार कोणती प्रणाली फायदेशीर आहे हे ठरवा .
3. आवश्यक कागदपत्रे एकत्र करा
ITR भरण्यापूर्वी खालील कागदपत्रे तयार ठेवा:
– फॉर्म 16: नियोक्त्यांकडून मिळणारे कर कपात प्रमाणपत्र.
– फॉर्म 26AS आणि वार्षिक माहिती निवेदन (AIS): TDS/TCS आणि इतर कर व्यवहारांची माहिती.
– बँक खाते विवरण: व्याज उत्पन्नाच्या तपासणीसाठी.
– गृहकर्जाचे व्याज प्रमाणपत्र: गृहकर्जावरील व्याज वजावटीसाठी.
– विमा प्रीमियम, PPF, ELSS इत्यादी गुंतवणुकीची पावती: 80C, 80D वजावटीसाठी.
4. वैयक्तिक माहितीची अचूकता तपासा
पॅन, आधार क्रमांक, नाव, जन्मतारीख, पत्ता, ईमेल आणि मोबाईल क्रमांक यांची अचूकता तपासा. तसेच, रिफंड मिळवण्यासाठी बँक खात्याची माहिती (खाते क्रमांक, IFSC कोड) योग्य आहे का हे सुनिश्चित करा.
5. सर्व उत्पन्नाचे स्रोत जाहीर करा
फक्त वेतनच नव्हे, तर इतर उत्पन्नाचे स्रोत जसे की:
– बचत खात्यावरील व्याज
– फिक्स्ड डिपॉझिट्सवरील व्याज
– मालमत्तेचे भाडे
– भांडवली नफा (उदा. शेअर्स, म्युच्युअल फंड विक्री)
– फॅमिली पेंशन
हे सर्व उत्पन्न जाहीर करणे आवश्यक आहे, जरी ते करमुक्त असले तरी.
6. वजावट आणि सूट योग्यरित्या दावा करा
जुनी कर प्रणाली निवडल्यास, खालील वजावटींचा दावा करा:
– 80C: PPF, ELSS, जीवन विमा प्रीमियम, गृहकर्जाची मुद्दल रक्कम इत्यादी.
– 80D: आरोग्य विमा प्रीमियम.
– 80G: दान/देणगी
– HRA: गृहभाडे भत्ता.
– गृहकर्जावरील व्याज: ₹2 लाखांपर्यंत वजावट.
सर्व वजावटींसाठी आवश्यक कागदपत्रे जतन करा, जरी ती रिटर्नसोबत जोडण्याची आवश्यकता नसली तरी.
7. ITR वेळेत भरा
वैयक्तिक करदात्यांसाठी ITR भरण्याची अंतिम तारीख 31 जुलै 2025 आहे. उशीर झाल्यास खालील परिणाम होऊ शकतात:
– दंड: ₹5,000 (उत्पन्न ₹5 लाखांपेक्षा जास्त असल्यास) किंवा ₹1,000 (उत्पन्न ₹5 लाखांपेक्षा कमी असल्यास).
– व्याज: देय करावर दरमहा 1% व्याज.
– नुकसान पुढे नेण्याची परवानगी नाही: व्यवसाय किंवा भांडवली नुकसान पुढे ओढणे शक्य नाही.
अशाप्रकारे सर्व मुद्द्यांचा साकल्याने विचार करून, तज्ञ व्यक्तींचे मार्गदर्शन घेऊनच आपण ITR वेळेत सादर करावे. आणि भविष्यात होणाऱ्या मनस्तापापासून आपली सुटका करावी.